در صورت تداوم وضعیت کنونی یعنی اتکا به کشفیات قاچاق به‌عنوان منبع اصلی بیماران نیازمند داروهای مخدر(بیماران صعب‌العلاج،سرطانی، نیازمندان تسکین درد حاد و موارد جراحی) در معرض خطر کمبود قرار خواهند گرفت.
به گزارش نیمرخ/ پنج سال از کاهش کشفیات مواد مخدر در کشور می‌گذرد و این روزها میزان کشفیات از بالای هزار تن در سال ۱۳۹۹ به کمتر از یک سوم در سال ۱۴۰۳ رسیده است. کاهش کشفیات تریاک، صنعت داروسازی را نیز به دردسر انداخته چرا که ماده اولیه تولید داروهایی همچون متادون، مرفین و پتیدین، تریاک خام یا مشتقات آن است. این داروها برای تسکین دردهای شدید به کار می‌رود اما برای درمان وابستگی به مواد هم استفاده می‌شود.
حالا که با کاهش کشفیات تریاک مواجه شده‌ایم، تنها دو راه برای تامین ماده موثره و اولیه کارخانه‌های تولید داروهای مخدر وجود دارد؛ یا ستاد مبارزه با مواد مخدر بایدبرای کشت قانونی خشخاش و استفاده از تریاک در صنعت داروسازی مجوز صادر کند، یا امکان واردات این مواد اولیه از منابع بین‌المللی معتبر فراهم شود، چرا که در غیر این صورت با ادامه روند فعلی زنجیره تأمین این داروها دچار اختلال شده و بیماران نیازمند دچار آسیب جدی خواهند شد.
چندی پیش حسین ذوالفقاری، دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر در یک نشست خبری از احتمال صدور مجوز کاشت و برداشت تریاک در ایران خبر داد و گفت که طبق کنوانسیون‌های بین‌المللی، ایران اجازه کشت این گیاهان را برای مصارف دارویی دارد.
پیش‌تر نیز رضا سپهوند،نماینده مجلس‌دوازدهم از«لزوم قانونی‌شدن کشت خشخاش» سخن گفت و مدعی شد که «این کار می‌تواند هم نیاز دارویی کشور را تأمین کند و هم درآمدی برای کشاورزان محروم باشد».
یادآوری این نکته ضروری است که طبق ماده ۴۱ قانون مبارزه با مواد مخدر، کشت خشخاش برای مصارف پزشکی و دارویی و با درخواست وزارت بهداشت و تحت نظر وزارت جهاد کشاورزی و با نظارت ستاد مبارزه با موادمخدر، مجاز است. بنابراین از نظر قانونی مشکلی در این زمینه وجود ندارد اما در شرایط فعلی، کشت خشخاش هم چاره فوری نیست چون به دست آمدن تریاک، طولانی و زمان‌بر است، ظاهرا واردات راه‌حل سریع‌تری است چرا که به محض صدور مجوز، شرکت‌های دارویی می‌توانند واردات خود را آغاز کند.
گفتنی ست داروهای مخدر،گروهی از داروهاست که برای تسکین درد و برخی التهابات جسمی تجویز می‌شود.کدئین،هیدروکدون،هیدرومورفون، مپریدین، مرفین، بوپرونورفین، پتیدین، ترامادول،نوسکاپین،متادون، اکسی‌کدون و نالوکسان، برخی از شناخته شده‌ترین داروهای مخدرند که به شکل قرص، ویال تزریقی یا شربت مصرف می‌شوند و برخی ازاین داروها، برای تسکین بیمار، نقش و تاثیر حیاتی دارند.
به یادداشته باشیم ایران از ۸ دهه قبل و با امضای پروتکل ۱۹۵۳، در گروه ۷ کشورمجازبه کشت خشخاش و مصرف تریاک برای صنعت دارو بوده و در راستای تعهد به این پروتکل جهانی، دردهه ۱۳۵۰ هم، خشخاش برای مصارف دارویی در داخل کشور کشت می‌شده ولی بعد از سال ۱۳۵۷، کشت خشخاش با مصوبه شورای انقلاب ممنوع شده وایران به صورت داوطلبانه ازحق قانونی خود برای کشت خشخاش صرفنظر کرده است.
طبق آخرین خبرها نیز دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر از در دستورکاربودن کشت کنترل‌شده خشخاش گفته و با اذعان به اینکه داروهای مخدر فقط برای معتادان نیست و بیماران نیازمند داروهای مسکن قوی هستند اظهار داشته نمی‌توانیم تأمین داروی حیاتی را به واردات نامطمئن یا کشفیات ناپایدار بسپاریم. وی از طرح‌هایی برای کشت کنترل‌شده خشخاش در دستور کار خبرداده و گفته اما هیچ مصوبه رسمی صادر نشده است.
«محمد هاشمی» سخنگوی سازمان غذا و دارو در گفتگو با خبرگزاری خبرآنلاین، به بررسی راهکارهای تهیه مخدر لازم برای صنعت دارویی کشور پرداخت.
متن کامل این گفت‌وگو در ادامه آمده است.
پس از انقلاب به‌طور داوطلبانه کشت خشخاش متوقف شد
چندی پیش دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر، از احتمال صدور مجوز کاشت و برداشت تریاک در ایران خبر داد و گفت که طبق کنوانسیون‌های بین‌المللی، ایران اجازه کشت این گیاهان را برای مصارف دارویی دارد. آیا درحال حاضر تریاک در ایران کشت می‌شود؟
درحال حاضر کشت خشخاش در ایران ممنوع است و انجام نمی‌شود و بنا به گزارشات، کشت غیرقاقونی اندکی وجود دارد که توسط دادستانی و پلیس جمع آوری و امحا می‌شوند. پیش از انقلاب، ایران یکی از کشورهایی بود که مجوز بین‌المللی INCB برای کشت خشخاش و تولید داروهای مشتق از آن را داشت، اما پس از انقلاب به‌طور داوطلبانه این کشت متوقف شد و تامین مواد اولیه داروهای مشتق از خشخاش تا کنون عمدتاً از طریق کشفیات قاچاق انجام می‌شده است؛ کشت بدون مجوز غیرقانونی است و با آن طبق قوانین جمهوری اسلامی ایران و مقررات بین‌المللی برخورد می‌شود.
با توجه به اینکه بر اساس ماده ۴۱ قانون مبارزه با مواد مخدر کشت خشخاش نیازمند درخواست وزارت بهداشت است آیا از سوی این وزارتخانه تاکنون درخواستی دراین خصوص ارائه شده است؟
بله. وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو بر اساس مادهٔ ۴۱ قانون مبارزه با موادمخدر از سال ۱۴۰۲ رسماً دو بار درخواست کشت گونهٔ سومنیفرم اولیفرا را به ستاد مبارزه با مواد مخدر ارائه کرده‌اند که تاکنون نتیجه عملی بدست نیامده است. هدف از این درخواست تأمین پایدار مواد اولیه داروهای حیاتی مانند مورفین، کدئین، اکسی‌کدون، بوپرنورفین و سایر مسکن‌های قوی بوده است.
۵۰۰ تن تریاک خالص برای تولید دارو نیاز داریم
چه حجمی از تریاک برای صنعت دارو مورد نیاز است و باید حتماً برای آن کشت شود؟
براساس اطلاعات منابع آگاه، سالانه حداقل ۵۰۰ تن تریاک خالص برای تولید داروهای مخدر در کشور موردنیاز است. کاهش مستمر و موثر کشفیات قاچاق در دو سه سال اخیر، خطر کمبود داروهای فوق را افزایش داده است.
در شرایط کنونی و با توجه به نیاز ۵۰۰ تنی داروسازان به مواد مخدر کارشناسان دو راه کاشت خشخاش و یا واردات تریاک از منابع بین المللی را مطرح کرده‌اند؛ کدام راه را مناسب‌تر می‌دانید؟
کارشناسان امیدی به واردات ندارند چون هم منابع جهانی آن محدود است و هم قیمت تمام شده‌اش چندین برابر خواهد بود؛ اما کشت این نوع شقایق خاص به‌عنوان راهبرد بلند مدت تأمین پایدار را فراهم می‌کند، همچنین کاهش وابستگی به منابع خارجی و امکان مدیریت بهتر زنجیره تأمین را به همراه دارد که البته نیازمند همسویی چند نهاد متفاوت در کشور است و این ممکن است سبب اطاله زمان شود و این به هیچ وجه به نفع کشور نیست.
با فرض کاشت خشخاش کدام نهاد متولی استفاده بهینه از محصول آن است و چه نظارتی برای جلوگیری از سوء استفاده وجود دارد؟
مدیریت کشت شقایق برعهده وزارت جهاد کشاورزی خواهد بود و ستاد مبارزه با مواد مخدر (با همکاری پلیس) مسئولیت نظارت امنیتی را برعهده دارد. سازمان غذا و دارو نقش فنی و نظارتی برمحصول بدست آمده بعد از کشت را دارد؛ محصول برداشت شده و آماده،تحت نظارت سازمان غذا و دارو تحویل شرکت‌های مجاز تولید کننده مادهٔ اولیه می‌شود. نظارت و ردیابی زنجیره تأمین نمونه‌گیری و آزمایشگاه خلوص مجوز تولید مادهٔ اولیه دارویی و محصول نهایی و کیفیت آنها، کنترل واردات، صادرات و گزارش‌دهی به نهاد بین‌المللی بر عهده سازمان غذا و دارو است.
خطر کمبود دارو با اتکا به کشفیات مخدرِ قاچاق
با توجه به مصرف بالای اوپیوم درکشور که تامین مواد مخدر آن از محل کشفیات و ۱۰ درصد واردات بوده است در خصوص عدم کاشت و واردات تکلیف این افراد چه خواهد شد؟
در صورت تداوم وضعیت کنونی یعنی اتکا به کشفیات قاچاق به‌عنوان منبع اصلی تامین مخدر، بیماران نیازمند داروهای مخدر (بیماران صعب‌العلاج،سرطانی،نیازمندان تسکین درد حاد و موارد جراحی) در معرض خطر کمبود قرار خواهند گرفت. برای جلوگیری از تهدید سلامت این گروه‌ها لازم است کشت شقایق به‌عنوان راهبرد ملی که با سه سال تاخیر در دست اجرا قرار گرفت هرچه سریع‌تر دنبال شود و هم‌زمان مدیریت دقیق ذخایر و توزیع عادلانه مدیریت شود.
چه تضمینی وجود دارد که کشت موجب سوءاستفاده یا قاچاق نشود؟
کشت قانونی باید تحت نظارت تدابیر امنیتی انجام شود و با پروتکل‌های بین‌المللی INCB همخوانی داشته باشد. به گفته کارشناسان گونه‌ای که طبق قانون قرار است کشت شود اصلا قابلیت تیغ زدن و استفاده عموم مردم را ندارد و استحصال و فرآوری آن فقط از طریق صنعتی و با روشهای چند مرحله با کمک حلالهای مختلف و در راکتورهای اختصاصی انجام می‌شود.